STEFAN SZMAJ. GRAFIKA, RYSUNEK

Wystawa w Galerii Nautilus
25 listopad 2011 - 6 styczeń 2012

Stefan Szmaj (ur. 1893, Książenice koło Grabowa, zm. 1970, Gdynia)
Z wykształcenia lekarz. Po odbyciu studiów we Wrocławiu, Berlinie, Tybindze, Monachium oraz Gryfii zdał państwowy egzamin lekarski w 1919 w Warszawie, a następnie obronił doktorat na Uniwersytecie Poznańskim. Pełnił funkcję lekarza wojskowego podczas wojny polsko-bolszewickiej. Po zwolnieniu z wojska poświęcił się praktyce lekarskiej, robiąc specjalizację z okulistyki. Mieszkał w Gnieźnie, Ostrowie Wielkopolskim i Bydgoszczy, a od 1935 przeniósł się do Gdyni, którą opuścił czasowo w trakcie II Wojny Światowej.
Przez całe życie pasją równoległą do zawodu była dla niego sztuka. Edukację artystyczną stanowiły lekcje pobierane w 1910 przez kilka miesięcy w prywatnej szkole Hermanna Groebera w Monachium. W latach 1915-1916 w Berlinie zetknął się z ekspresjonizmem niemieckim, który wpłynął zasadniczo na styl jego prac. Wykonywał grafiki – zwłaszcza linoryty, w późniejszych latach również drzeworyty. Ponadto malował, rzeźbił. Za pośrednictwem Stanisława Przybyszewskiego znalazł się w 1917 w kręgu czasopisma „Zdrój”. Był jednym z założycieli grupy artystycznej BUNT. Brał udział w licznych wystawach w kraju i za granicą.

..... Polska awangarda w wydaniu BUNTU za główny swój cel stawiała dążenie do szeroko pojętej wolności: artystycznej, osobistej, społecznej i politycznej. Nie sięgała do prostej tematyki społecznej, tak jak większość dzieł niemieckich ekspresjonistów po 1918 roku. Walczyli o „niepodległość” poprzez walkę o prawo do własnego artystycznego stylu. Prosta forma doprowadziła ich na skraj syntezy niemal abstrakcyjnej. Pragnęli wyrażać artystycznie ponadczasową i narodową duchowość, która nie zważa na czas i miejsce. Stworzyli podwaliny poznańskiego mistycyzmu awangardy, wyrażanego poprzez ascetyczny styl. Tematyka z pozoru prosta – pejzaż, portret, akt – nierzadko odnosiła się do tematów ważkich i ponadczasowo-uniwersalnych. Sztuka miała wyrażać emocje, przenosić najmocniejsze, głęboko skrywane doznania. Artyści propagowali odważne eksperymenty z formą malarską, często sięgali również do grafiki, zwłaszcza linorytu. Nierzadko proste i wymowne graficzne kompozycje, umieszczane na łamach „Zdroju” miały wymowę mocno propagandową i wyrażały idee niepodległościowe. Ich sztuka była nowoczesna i zaangażowana. Otóż ważnem zadaniem naszego pisma to (…) wzniecić zapał i miłość do sztuki, która w obecnych warunkach jest jedynym gromkim i płomiennym protestem wobec odmawiania nam praw narodowych i uroczystem potwierdzeniem naszej niespożytej siły narodowej. Oficjalnie ugrupowanie artystyczne BUNT przestało istnieć w roku 1920. Jego sukcesorem została grupa literacka „Zdrój" .....

Fragment tekstu Aleksandry Madej z katalogu wystawy.

Wybrane wystawy Stefana Szmaja:

1920/21 „Wystawa Formistów i BUNTU”, Lwów, Poznań
1922 „Międzynarodowa Wystawa Artystów Rewolucyjnych”, Berlin
1956 „Esposizione Internazionale del Medico Artista”, Turyn (2 srebrne medale za grafikę Święty Sebastian oraz akwarelę Las w Mielnie)
2003/04 „BUNT. Ekspresjonizm Poznański 1917-1925”, Poznań
2009 „Wielość w jedności. Drzeworyt polski po 1900”, Bydgoszcz
2011 „BUNT. Der Sturm. Die Aktion. Polscy i niemieccy eskpresjoniści”, Poczdam, Gniezno; „Stefan Szmaj. Grafika i rysunek”, Salon Antykwaryczny Nautilus, Kraków.